PURMEREND - Meer dan honderdzeventig leerlingen van twee middelbare scholen deden in het kader van de Dag van de Democratie mee aan scholierendebatten. Voor het comité Dag van de Democratie Purmerend was deze activiteit voor het eerst als aanvulling op de traditionele presentatie op de internationale Dag van de Democratie op 15 september. Dit jaar spraken historicus René van Stipriaan en journalist Tom-Jan Meeus. Vanuit het publiek komt de opmerking dat democratie meer is dan parlementaire democratie, wat beide sprekers onderschrijven. De grondslag van democratie is dat niemand het laatste woord heeft.


Tijdens de derde editie van de Dag van de Democratie Purmerend maandag 15 september waren er zo’n tachtig toehoorders in de Taborkerk. Gespreksleider Gerard Wegman benoemde in zijn inleiding dat volgens een recent onderzoek het vertrouwen in de politiek is gedaald tot een laagterecord. Wat vroeger een door de verzuiling redelijk stabiele politieke verhouding was, is de laatste decennia veranderd in een onstuimige politieke omgeving. Wegman vroeg zich hardop af hoe men en vooral jongeren zich tegenwoordig informeren over de politiek en democratie in Nederland. Over de sprekers zei hij: ‘Wij verwachten duiding van de ontwikkelingen rond de bestuursvorm democratie, geen oplossing.’


polarisatie
René van Stipriaan constateert dat er twintig, dertig jaar geleden geen zorgen waren over de democratie. Volgens hem heeft Nederland zich van een progressief naar een rechts, populistisch gidsland ontwikkeld. Pim Fortuyn benoemde als eerste dat grote groepen in de samenleving het politiek klimaat ‘te gezapig’ vonden. De polarisatie die volgde was op zich goed, want dat schept helderheid over wat er te kiezen valt. Daar kwam later door uitvergroting en verkettering gesol met de waarheid bij. Veel mensen gingen met het toenemend marktdenken of neo-liberalisme de overheid en politiek wantrouwen. Het gebruik van social media is met het bevorderen van tegenstellingen vanwege reclame inkomsten verslavend en blijkt anti-democratische tendensen te voeden.


waarheid
Volgens Van Stipriaan is gesol met de waarheid niet voorbehouden aan rechtse populisten. De rol van de professionele nieuwsmedia die onder meer de politiek controleerden is overgenomen door wat hij ‘fun verschaffers’ noemt. Daardoor bestaat ook veel ruimte voor nepnieuws. Het gevolg is dat het maatschappelijk debat ontwricht is geraakt. Dat het openbaar maken van overheidsdocumenten vaak gepaard gaat met veel ‘zwart lakwerk’ zorgt voor ‘verharding van het gemoed bij de gewone burger’. Het beeld is dan immers dat de overheid zaken verborgen wil houden. Van Stipriaan concludeert dat het oude Nederland optimistisch was en dat er debatten waren zonder scheldpartijen. De veronderstelling bij een grote en groeiende groep mensen dat ingewikkelde problemen snel zijn op te lossen is kiezersbedrog. Bovendien zijn er zijn ‘vaak pantsers van voorlichters’ bij bestuursorganen en ontbreekt mede daardoor vaak het inzoomen op dilemma’s bij democratische keuzen.


inleven en tegenkracht
Meeus begon zijn verhaal met de begroeting ‘Goedenavond democraten’ en besprak zijn deelthema ‘de media’. Hij benadrukte dat het maatschappelijk middenveld als onderdeel van actief burgerschap van groot belang is voor de parlementaire democratie. Hij benoemde het belang van zich willen inleven in anderen als blijk van democratische gezindheid. Politiek het best presteren doen volgen hem politici die zich het beste inleven in anderen. Meeus constateert dat demonstranten zich vaak niet gehoord voelen, wat hij mede wijt aan de taal van politici en bestuurders.


Journalisten hebben als tegenkracht van de macht een belangrijke rol in de democratie. Meeus constateert uit ervaring dat actiegroepen vaak niet beschikbaar zijn voor vragen naar aanleiding van hun persbericht. Dan is controleren van de inhoud niet mogelijk en zijn zij het nieuwsmedium. Die ontwikkeling ziet Meeus ook bij steeds meer politici die hun eigen massamedium zijn met een account social media. Zij ontwijken daarmee het geven van een toelichting op hun verhaal op vragen van ingevoerde journalisten. Zo’n tien jaar geleden is deze zogenoemde ‘influencer democratie’ begonnen. Niet haalbaarheid, maar populariteit van uitspraken zijn bepalend. Zo heeft de politiek meer greep op de media gekregen en blijven mythen in stand. Elon Musk zei na de verkiezing van Donald Trump tot president tegen hem ‘Jij bent nu de media!’. Wat bij deze ontwikkeling hoort is dat het vertrouwen in professionele nieuwsmedia van 72 procent in 1969 is gedaald naar 31 procent in 2024. Het is een droom van president Trump en van veel politici dat de tegenmacht professionele nieuwsmedia niet meer bestaat. Meeus merkt op dat als journalistiek bezig zijn in de actualiteit betekent dat berichtgeving niet altijd perfect is.


scholierendebatten
Leerlingen van VWO respectievelijk MAVO gingen afgelopen woensdag en donderdag in de raadzaal met elkaar in debat over verschillende stellingen, zoals ‘Vrijheid van meningsuiting gaat te ver als het leidt tot haat zaaien’, ‘Sociale media bedreigen de democratie’ en ‘Stemmen moet verplicht zijn in Nederland’. Voorafgaand aan het debat onder leiding van Mick Smits waren ze in groepen voor of tegen de stelling verdeeld, zodat het niet ging over hun eigen mening in het debat. Daardoor leerden ze argumenten bedenken en het formuleren en uitspreken van reacties. Een van de begeleiders liet weten: ‘Het feit dat ze soms voor moesten zijn terwijl ze eigenlijk tegen waren hielp om in de huid van een ander te kruipen.’ Een aantal leerlingen gaat binnenkort op uitnodiging van de begeleider als Gast van de Raad een vergadering van de gemeenteraad bijwonen. Het comité Dag van de Democratie Purmerend gaat zich inzetten om volgend jaar meer scholen en leerlingen te laten deelnemen aan scholierendebatten.


2026
Democratie is een manier van besturen en gaat over verschillende meningen, over (pers)vrijheid, over invloed en samenwerking, over respect voor elkaar, over verkiezingen van vertegenwoordigers, over eerbiediging van besluiten van het democratisch gekozen bestuur. Kritische opmerkingen over democratie horen bij democratie. De vierde editie van Dag van de Democratie is dinsdag 15 september 2026.